O pasado 11 de xuño celebrouse na Deputación Provincial de Lugo o “Encontro de Escritores” organizado por ADEGA dentro da campaña “Ponte no Medio. Móvete polo Territorio”. A xuntaza dunha ducia de autores e autoras galegas recoñecidos e veciños todos eles de Lugo tiña unha inquedanza común remumida nesta premisa:”O territorio galego relátase a través da literatura oral, da escrita e da súa toponimia e neste momento histórico está en perigo de extinción”. O siloxismo disxuntivo que se deriva como conclusión e moi doado “Se perdemos as palabras, a lingua e os nomes perdemos o territorio e os homes”.
A xornada foi inaugurada por Froilán Pallín, Secretario Xeral de ADEGA que destacou a importancia deste Encontro de “Escritor@s polo Territorio” como un paso adiante dentro da campaña “Ponte no Medio. Móvete polo Territorio” que ten como obxectivos a procura dunha ordenación territorial sustentábel que respecte o medio en que todos nós vivimos. Conscientes deste desafío e do seu amplísimo abano de actuacións, Froilán Pallín aproveitou para chamar a colaborar a todo o tecido social e cultural galego na conservación e protección do patrimonio inmaterial como neste caso é a tradición oral galega, a literatura escrita e tamén a toponímia.
Na mesa “A literatura oral e o territorio” os escritores Antonio Reigosa, Xoán Cuba e Ana Carreira acordaron poñer novos puntos en común na importancia da literatura oral como creadora do imaxinario do territorio, aquelo que non se ve, unha amálgama que dá forma á nosa cultura; segundo Reigosa definiu “Un amplo mundo, un universo de personaxes que están aí, que son patrimonio e que non acaban de ser tratados como se merece”.
Ana Carreira, escritora e contacontos, con ampla experiencia no mundo do teatro e da literatura oral foi neste encontro a “narradora do medo”. Achegóunos ás historias do chupasangues, o home do saco, o sacauntos, a Santa Compaña… personaxes que falan do mundo sucedido, do máis fantástico, as lendas urbanas que non están tan lonxe da realidade e que de maneira moi clara vertebran o territorio social. A escritora identificou nas historias do medo aspectos categóricos como a “esfera do limiar” o que tamén lle chamou “esfera do entre”, é dicir, espazos e tempos de paso que significan dalgunha maneira un salto cara o descoñecido ou a percepción dun risco. Habitualmente estes contos ambiéntanse no paso dun camiño, no luscoefusco, no solsticio, neses lugares de tránsito que de xeito máis actual coincidirían coas lendas acaecidas na curva dunha estrada, nun vestiario, nos corredores dunha casa etc… Outro aspecto característico das lendas do medo dende a prespectiva máis aristotélica é a relación dos contos cos heroes que están aí para identificarnos con eles. En resumo mediante o horror e o erro apréndese, unha aprendizaxe conducida ao traverso da catarse e da diversión. Ana Carreira concluíu a súa exposición con este pensamento: “Temos os contos para poder medrar”.
O escritor Xoán Ramiro Cuba empezou a súa charla falándonos do “atopador” unha das personaxes da obra de Cunqueiro en “Tesouros novos e vellos”, que realmente era un atopador deses tesouros que forman as lendas de Galiza e que están en relación co territorio, é dicir, teñen unha localización física. Lendas relacionadas coa orografía galega: montañas, montes, lagoas, fragas, ríos, fontes… Xoán R. Cuba centrou o seu relato no imaxinario da auga, dos seres máxicos que existen nas lagoas, dos sacrificios que se facían nas fontes ou dos encantamentos, contos con nomes propios como Santalla de Pena, as Lagoas de Cospeito, a Lagoa do Pozo do Ollo…
Tirando deste fío, Antonio Reigosa afirmou o seguinte: “As fontes desaparecen, o territorio está ocupado e iso fai que a lendas desaparezan”. Cando falamos do relato do medo ou do relato referido a un encanto, esa literatura fálanos do patrimonio invisible que queda visible nos castros, nas mámoas, nas fontes… espazos (no mellor dos casos) protexidos pero que ademais teñen ó lado un relato cunha tradición oral esquecida e maltratada. “É preciso entendermos ese patrimonio para podermos valoralo”, destacou Reigosa. Ademais o escritor mindoniense incidiu en que “da mesma maneira que se protexe o Castro de Viladonga habería que investir neses espazos polo patrimonio oral”, puxo como exemplos o Castro de Piúgos, a lenda do Castelo do Picato, entre outros.
Rematada a primeira palestra o acto tamén tivo un lugar para o lecer e a música da man do Coro LUGH, que interpretou temas como “O Cuco”, poema de Manuel María, dúas foliadas galegas como “O voso galo” e “Vereval” e unha regueifa “A rúa de Chamosa” ademais dun tema propio, composto polo director do coro e un dos membros, titulado “Nós”.
A mesa “Os nomes do territorio. A toponímia” foi unha das máis concorridas e nas que moitos dos asistentes se animaron a intervir polo interese que esperta en ocasións coñecer un pouco máis as nosas raíces patronímicas e toponímicas. Para atender a esta demanda de información estiveron alí Xulia Marqués, Doutora en filoloxía e Vogal da Asociación Galega de Onomástica, Gonzálo Navaza, Doutorado en Fitotoponimia Galega e filólogo e membro da Comisión de Toponímia, e o biólogo e narrador Xosé Miranda .
Xulia Marqués adentróunos no seu proxecto sobre toponímia de Galiza, proxecto acoutado concretamente no seu concello, Trabada, e que seviu de guía para varios centros de educación secundaria interesados polo tema. Falou da “perda e da mudanza”, referíndose á perda de poboación sobre todo no rural e polo tanto de informadores, quérese dicir, que a poboación máis vella desaparece e leva consigo os nomes dos lugares o modo de vida máis tradicional. A súa investigación analiza polo miúdo ese punto de inflexión dende o 1967 ao 1973 que supuxo un aparcelamento do territorio e unha modernidade chea de desfeitas que trouxo como consecuencia a perda de toponimia do territorio, “Paxaros, cousas e animais falan galego” nomes de lugares: “Os Abeleiros, as liñeiras, o chouso da vaca, a pena do lobo… o mundo enteiro dun labrego cabe nun topónimo” . O obxetivo do seu traballo de investigación non é somentes o de dispoñer dun documento histórico e de referencia sobre toponímia senón o de implicar ós rapaces co seu lugar, a través das unidades didácticas e o material que se ten elaborado da man desta investigadora. Xulia Marqués rematou deixándonos esta reflexión “O obxectivo é que os alumnos entendan o mundo no que viven a través dos nomes que os rodean para que así os aprecien, e os protexan e difundan cando sexan adultos”.
O lucense Xosé Miranda comezou a charla cunha frase categórica “Se non sabes o nome dunha cousa extínguese o seu coñecemento”, para acto seguido facer unha retrospectiva da toponimia das corredoiras, prazas, parques e portas de Lugo que existiron nun tempo e que tiñan un sentido e unha coherencia cos acontecementos e coa estructura da cidade, incluso cos seus habitantes, e que na actualidade se cambiaron por nomes que nada ou pouco teñen que ver coa historia e funcionalidade dese lugar. Exemplo diso son o Parque de Rosalía que se coñecía de sempre como O Garañon, O Camiño Real foi sempre Camiño Vello, A Praza de Augas Férreas actualmente sita a un kilómetro desas augas, ou a Praza da Soidade coñecida anteriormente como Praza do Carboeiro. Un relatorio de espazos e carrís que tiveron un nome natural e espóntaneo e que agora son sustituídos por unha toponímia conmemorativa e de persoeiros .
A intervención de Gonzalo Navaza deixou aínda máis clara a loucura que moitas veces rexe as mentes dalgúns iluminados na súa teima por nomear o que xa tiña nome ou por facer unha descuberta topinímica pouco científica e falaz. Falou da riqueza da toponímia de Galiza en variedade e número e da súa extraordinaria antigüidade, aspectos relacionados intrínsecamentes coa dispersión poboacional a diversidade na orografía e o minifundismo da propiedade.
Despois do xantar deu comezo a palestra “Cambios no uso da cidade” presentada por Isidro Novo, acompañado de Paco Martín e María Reimóndez todos eles escritores e tamén cronistas da cidade de Lugo pertencentes a diferentes pléiades (1940, 1951, 1975) e cunha visión moi persoal dos cambios producidos no territorio urbano desta cidade nos últimos 75 anos.
Paco Martín viviu no barrio de Magoi, cando este era unha aldeíña. “A xente falába de ir a Lugo á feira ou ó médico, Lugo comezaba prácticamente onde comeza muralla”. Isidro Novo recordaba tamén unha Acéa de Olga moi distinta a actual situada no que agora é o restaurante “O Muíño” e relataba como por entonces “As señoras de vida fácil, que se chamaban daquela, víñanse bañar ao outro lado do río”. E rematando este percorrido María Reimóndez levounos de paseo pola cidade dos seus recordos a través dun relato no que todos poidemos calzarnos diferentes zapatos que a autora quixo vestirnos.
Antes de dar comezo a última palestra actuaron “Os Frebudos”, música galega para aledar ós presentes e que dinamizou a xornada.
Para rematar este “Encontro de Escritor@s polo Territorio” Xurxo Souto, escritor, locutor e músico presentounos a dúas mulleres que el definiu como “mulleres sol”, mulleres trasformadoras e multidisciplinares que brilan na vida pública, Adela Figueroa, Bióloga, Ecoloxista e Poeta, e a Pilar García Negro, Filóloga e escritora lucense de nacemento. Da man destas dúas mulleres o encontro camiñou por unha paseata literaria con protagonistas vencellados a Lugo como Rosalía de Castro, Otero Pedrayo, Carvahlo Calero, Luis Pimentel, Ánxel Fole, Manuel María, Uxío Novoneyra, Lois Diéguez, Marica Campo… autores de urdime na literatura galega que nalgún momento souberon retratar con extaordinaria certeza a cidade de Lugo. Ademais Adela Figueroa falou da súa obra cos ollos dunha nena que medrou nesta súa cidade de sempre. “Lugo é unha cidade dona do seu tempo. Ten un tempo propio”, atinou con acerto a describir Adela.
Como punto final desta xornada Xurxo Souto arrincouse co seu acordeón cun tema que homenaxeaba o recentemente galardoado co Premio Día das Letras Galegas, Lois Pereiro.
Páxinas de interese: Cartografía de apelidos de Galiza.
Na zona de Ferrolterra sabemos ben como a especulación trata de rematar coa franxa costeira contruíndo edicificacións na mesma liña do mar. Sabemos como os derradeiros soutos de Leixa e Menancaro están no punto de mira daqueles que só pensan no seu peto sen reflexionar nas consecuencias medioambientais, que van en contra da biodiversidade e mesmo da saúde de toda a sociedade. Por este motivo a delegación de ADEGA en Ferrolterra fixemos unha presentación comarcal da campaña “Ponte no Medio. Móvete polo Territorio” nun acto celebrado onte, ás 19:30 horas, na Galería Sargadelos de Ferrol.
A mesa estivo representada por Nes Lopes, Presidente de ADEGA- Ferrolterra, o seu vicesecretario, Xesús Piñeiro, e Froilán Pallín, Secretario Xeral da organización, nunha xornada que reuniu a unha trintena de persoas que apoiaron a campaña a través da sinatura do Manifesto en Defensa do Territorio, no que se destacan dez medidas encamiñadas á procura dunha ordenación sustentable do territorio galego.
Nes Lopes falounos do porqué desta campaña e da necesidade de que todo o mundo se implique contra a desfeita que están a sufrir as costas galegas e contra a masiva urbanización en mans de especuladores. Incidiu tamén na importancia da vontade colaborativa e altruísta das persoas que traballan pola protección do medio e da vida ou en proxectos de defensa do territorio galego, no marco dunha sociedade totalmente rexida por criterios economicistas.
Xesús Piñeiro salientou a relevancia que esta campaña está tendo nos diferentes eidos ecolóxicos e sociais. Malia a que está sendo silenciada pola maioría dos medios de comunicación e a pesar das continuas acometidas da Administración contra o territorio, a campaña vaise seguir desenvolvendo ao longo de todo o ano e organizando diversas actividades como veu facendo nos últimos meses coa elaboración de xornadas divulgativas sobre cultura e territorio ou os montes de Galiza, xunto con concursos de fotografía e relatos, charlas nos colexios, encontro de escritores e actuacións xudiciais.
O acto contou coa actuación da violinista galega Estela Gómez. 
Denuncia_Fiscalía_HERNANDEZ (PDF 
PONTE NO MEDIO 